Schemagerichte therapie is vooral toepasbaar op psychische problemen die hardnekkig zijn en al langer voortduren. De basis van de schemagerichte therapie is dat er ‘schema’s’ ten grondslag liggen aan je problemen. Schema’s zijn overtuigingen en daarbij horende gevoelens die zijn ontwikkeld in de kindertijd. Deze overtuigingen hebben vaak een beeld van jezelf, van anderen en van de wereld om je heen in zich.

Er worden in totaal 12 schema’s beschreven. Zo bestaat er bijvoorbeeld het schema ‘emotionele verwaarlozing’. In dit schema heb je het gevoel dat je iets te kort komt, iets mist, vooral op emotioneel gebied. Je voelt je vaak leeg en eenzaam. En je voelt je snel teleurgesteld in andere mensen. Vaak is het ook zo dat je in je jeugd een tekort hebt gehad aan warmte of koestering, om wat voor reden dan ook. Als je last hebt van dit schema voel je je vaak minderwaardig over jezelf en heb je over anderen het idee dat ze je niet begrijpen en voel je je niet snel veilig bij iemand. Een ander voorbeeld van een schema is ‘extreem hoge eisen’. Bij dit schema ben je overtuigd dat je moet streven naar het hoogst haalbare en stel je jezelf hoge eisen en heb je strenge normen en waarden in je, waaraan je moet voldoen. Meestal is dit schema ‘actief’ omdat je kritiek wilt vermijden. Je wilt als het ware voorkomen dat je door de mand valt en dat anderen zien dat je ‘inderdaad niet deugt’. Je bent extreem perfectionistisch en je onderschat eigenlijk altijd je eigen prestaties (‘het is nooit goed genoeg’).

Doordat de schema’s in je kindertijd zijn gevormd, zijn ze een deel van je geworden en bepalen ze de manier waarop je geneigd bent te reageren op situaties. Soms is het zo dat je in bepaalde situaties in een ‘bepaalde gevoel schiet’. Zo kan het zijn dat je ineens heel erg boos kan worden om iets of dat je je zelf heel erg verdrietig of kwetsbaar kan voelen. In de schemagerichte therapie wordt er dan van gesproken dat er een belangrijk bepalend schema of schema’s actief zijn.

Schema’s en daarbij horende overtuigingen, gevoelens en de manier van reageren worden actief doordat situaties je doen denken aan situaties van vroeger. In de therapie gaat het erom dat je de schema’s die bij jou actief zijn leert kennen en vooral leert begrijpen waardoor deze zijn ontstaan bij jou. Tegelijkertijd gaat het erom dat je ook je gevoelens en behoeften toe gaat laten en die als basis gaat gebruiken om in je leven in het hier en nu ‘te genezen’. Dit klinkt nu heel simpel maar vaak gaat het om een ingewikkeld intern proces dat je onder begeleiding van je psycholoog gaat doormaken. Dit is vaak ingewikkeld omdat je je allerlei strategieen eigen hebt gemaakt waarmee je met je schema’s omgaat. Zo kan het zijn dat je het schema ‘emotionele verwaarlozing’ en de emoties en behoeften die daarbij horen eigenlijk altijd vermijdt, uit de weg gaat. In de therapie leer je dit schema wel kennen van jezelf en wordt je dus ook geconfronteerd met je emoties en ook behoeften. Bijvoorbeeld dat je het eigenlijk gemist hebt dat iemand jou accepteert om wie je bent, terwijl je voor jezelf altijd hebt bedacht dat je niemand nodig hebt, dat jij het alleen wel redt.

Schematherapie is een doeltreffende en inzichtgevende therapie omdat het je inzicht geeft in de manier waarop je je ontwikkeld hebt als persoon. Daarnaast helpt het je praktisch omdat je snel inzicht krijgt in de manieren waarop je geneigd bent te reageren en zo kan je gaan experimenteren met nieuw gedrag op basis van datgene dat je werkelijk ervaart, wilt en dat bij je past. Het is dus ook een therapie die aandacht geeft aan het ervaren van je emoties en behoeften.